Φλογέρα

Φλογέρα

Παίζεται κυρίως στη στεριανή Ελλάδα και είναι ένας σωλήνας ανοικτός και σταδύοάκρα. Ανάλογα με το μήκος και τις τρύπες που έχουν, οι φλογέρες διακρίνονται σε κοντές  (έως περίπου50εκ.) και  μακριές  (έως περίπου 85εκ.  τζαμάρες  στην  Ήπειρο και καβάλια στη Θράκη). Η φλογέρα είναι ένα όργανο τύπου φλάουτου: ένας μακρόστενος κοίλος κύλινδρος, ανοιχτός και στα δύο του άκρα. Φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη, από15 με 20 εκατοστά έως περίπου 85 εκατοστά, και από διάφορα υλικά:καλάμι, ξύλο, μπρούντζο ή σίδερο, κόκαλο και στα μεταπολεμικά χρόνια από πλαστική ύλη. Την πρώτη τρύπα την ανοίγει ο τσοπάνης γύρω στη μέση της φλογέρας. Μετά, αφού κλείσει την τρύπα αυτή με το δείκτη του αριστερού χεριού, αφήνει τα δάχτυλα και των δυο χεριών πάνω στη φλογέρα, σα να παίζει και στα μέρη που ακουμπούν ανοίγει τις υπόλοιπες τρύπες. Τις τρύπες τις ανοίγουν συνήθως με ένα πυρωμένο καρφί. Η φλογέρα έως περίπου 50 εκατοστά, έχει συνήθως6τρύπες μπροστά, σε ίση απόσταση η μία από την άλλη· ή6μπροστά και1πίσω για τον αντίχειρα(η πίσω τρύπα ανοίγεται συνήθως μεταξύ της πρώτης και δεύτερης η πάνω από την πρώτη τρύπα). Η μακριά φλογέρα από 60 περίπου έως γύρω στα 85 εκατοστά  που λέγεται στην  Ήπειρο τζαμάρα και στη Θράκη καβάλι, έχει 7 τρύπες μπροστά,  ή 7μπροστά και 1πίσω. Εκτός όμως από τις 7 ή 7+1 τρύπες για τα δάκτυλα, η τζαμάρα έδει και άλλες ακόμα τρύπες, στο κάτω μέρος του κυλινδρικού ηχείου της. Η κοντή τζαμάρα, αυτή που έχει μήκος γύρω στα 60 εκατοστά έχει 1τρύπα. Η κάπως μακρύτερη έχει 2. Και η μακριά τζαμάρα (75-85 περίπου εκατοστά) έχει 4 τρύπες 3 μπροστά και 1 πίσω. Οι τρύπες αυτές που δεν πατιούνται ποτέ από τα δάχτυλα, αλλά μένουν πάντα ανοιχτές, επιδρούν στην τονικότητα του οργάνου και στην ποιότητα του ήχου του.Εάν κλείσουν, χαμηλώνει η τονικότητα της κλίμακας που δίνει η τζαμάρα και αλλοιώνεται το χρώμα του ήχου της. Η τζαμάρα,εξαιτίας του μήκους της, παίζεται πάντα με καθισμένο τον τσοπάνη καταγής, και ακουμπισμένο το κάτω άκρο της στο χώμα ή στο τσαρούχι του τσοπάνη. Μ’αυτό τον τρόπο το επιστόμιο του οργάνου ακουμπάει κάπως σίγουρα στα χείλια του φλογεροπαίκτη,  –αυτό διευκολύνει τη δημιουργία του ήχου – και τα δάχτυλα αποκτούν μια κάποια ευχέρεια στην κίνηση.  Όταν δεν παίζεται, χώνουν μέσα στο κυλινδρικό ηχείο της μια λεπτή βέργα. « Έ-τσι είναι γεμάτη», λένε «και δε σπάνει αν πέσει χάμω». Με την ίδια αυτή βέργα, με λίγο μαλλί λαδωμένο στο ένα της άκρο, καθαρίζουν την εσωτερική επιφάνεια της τζαμάρας. Το λάδωμα αυτό κρατάει επίσης μαλακό το ξύλο και δεν το αφήνει να ραγίσει. Στη Θράκη και τη Λέσβο, η μακριά ξύλινη φλογέρα –το καβάλι – αποτελείται συνήθως από τρία κομμάτια, το ένα προ-σαρμοσμένο μέσα στο άλλο. Η φλογέρα κρατιέται λίγο λοξά, προς τα δεξιά, έτσι,ώστε όταν ο φλογεροπαίκτης φυσάει, ο αέρας να χτυπάει στην απέναντι κόχη του χείλους της φλογέρας και να δημιουργεί τον ήχο. Κρατιέται προς τα δεξιά, όταν ο παίκτης είναι δεξιός, με τα δάχτυλα του δεξιού χεριού (δείκτη, μέσο και παράμεσο)στο κάτω μέρος της φλογέρας και τα ίδια δάχτυλα, του αριστερού χεριού,επάνω, προς τη μεριά του στόματος. Το αντίθετο όταν ο παίκτης είναι αριστερός. Με μαλακό φύσημα η φλογέρα δίνει μια σειρά χαμηλούς φθόγγους. Με πιο δυνατό φύσημα και με τους ίδιους δακτυλισμούς, δίνει τους ίδιους φθόγγους μια οκτάβα υψηλότερα. Και με ακόμα πιο δυνατό φύσημα, λίγους επιπλέον φθόγγους υψηλότερα. Η τονική της κλίμακας που δίνουν οι φθόγγοι αυτοί, εξαρτάται από το μήκος της φλογέρας.  Όσο μακρύτερη είναι μια φλογέρα, τόσο η τονική της κλίμακας που δίνει είναι χαμηλότερη και το αντίθετο. Μια καλοφτιαγμένη φλογέρα,έως περίπου 45 εκατοστά μήκος, στα χέρια ενός άξιου φλογεροπαίχτη μπορεί να δώσει έως δεκαεννιά φθόγγους, δηλαδή δύο οκτάβες και μία Πέμπτη. Η ποιότητα όμως του ήχου δεν είναι ίδια σ’όλη αυτή την έκταση των φθόγγων. Οι χαμηλοί φθόγγοι,αυτοί που δίνει η φλογέρα με μαλακό φύσημα,είναι κάπως μουντοί και λίγο βραχνοί. Αντί-θετα,οι φθόγγοι στην αμέσως υψηλότερη οκτάβα, αυτοί που απαιτούν πιο δυνατό φύσημα, είναι λαμπεροί και διαπεραστικοί. Ακόμα περισσότερο διαπεραστικοί και οξείς είναι οι λίγοι φθόγγοι πάνω από τη δεύτερη οκτάβα. Οι κοντές φλογέρες, έως περίπου 50 εκατοστά με 6 τρύπες μπροστά ή6μπροστά και 1πίσω, δίνουν τα διαστήματα της διατονικής κλίμακας (ντο,ρε,μι,φα,σολ,λα,σι,ντο). Οι μακριές φλογέρες –οι τζαμάρες και τα καβάλια – από 60 περίπου έως γύρω στα 85 εκατοστά, με 7 τρύπες μπροστά ή 7μπροστά και 1πίσω, δίνουν τα διαστήματα:ένα τόνο και έξι ημιτόνια ή ένα τόνο και επτά ημιτόνια και ο ήχος τους είναι γενικά βραχνός τόσο περισσότερο βραχνός όσο μακρύτερες είναι. Μακριά φλογέρα είναι και η νταρβίρα που συναντάμε ακόμα σήμερα στην Εύβοια, ενώ παλιότερα παιζόταν επίσης στη Ρούμελη και την Πελοπόννησο. Γύρω στα 60 εκατοστά, με μόνο 5 τρύπες μπροστά και 1πίσω, και χωρίς βοηθητικές τρύπες, όπως έχει η τζαμάρα, δίνει διαστήματα:ένα τόνο και τέσσερα ημιτόνια ή ένα τόνο και πέντε ημιτόνια. Η νταρβίρα έχει βαθύ και κάπως βραχνό ήχο, όπως η τζαμάρα. Και η σειρά των διαστημάτων που δίνει είναι επίσης όπως της τζαμάρας: ένας τόνος που ακολουθείται από ημιτόνια. Στο παίξιμο της φλογέρας, ο φλογεροπαίκτης ξομπλιάζει διαρκώς τους φθόγγους της μελωδίας του με διάφορα μελωδικά στολίδια. Τα στολίδια αυτά: αποτζατούρες, τρίλιες, τρέμολα, όπως σε κάθε μονοφωνική μουσική, έτσι και στη μονοφωνική μελωδία της φλογέρας, χαρίζουν νεύρο και έκφραση. Ποιμενικό όργανο όπως είναι,η φλογέρα παίζεται συνήθως μόνη της από τους τσοπάνη-δες,όταν βόσκουν τα κοπάδια τους.Παίζεται όμως και μαζί με άλλα όργανα, σε γλέντια ή και πανηγύρια, όταν ο φλογεροπαίκτης είναι καλός.