Ζουρνάς

Ζουρνάς

Ο ζουρνάς  ή καραμούζα ή πίπιζα είναι όργανο τύπου όμποε,δηλαδή με διπλό γλωσσίδι,στο οποίο οφείλει τον οξύ,διαπεραστικό του ήχο. Στην ίδια οικογένεια ανήκε και ο αυλός , το κατ’εξοχήν πνευστό της αρχαίας ελληνικής μουσικής.Φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη (από 22 έως και 60εκ.). Τους πιο κοντούς ζουρνάδες τους συναντάμε στη δυτική Ρούμελη και τον Μωρηά και τους μακρύτερους στη Μακεδονία. Συνήθως παίζονται δύο ζουρνάδες μαζί (ο ένας για τη μελωδία κι ο άλλος για το ίσο) και με το νταούλι αποτελούν το παραδοσιακό συγκρότημα(ζυγιά) της στεριανής Ελλάδας, κατάλληλο γι ανοιχτό χώρο. Ο ζουρνάς ή καραμούζα ή πίπιζα είναι ένα όργανο τύπου όμποε, με διπλό γλωσσίδι. Ο ζουρνάς φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη ,περίπου 22 έως 60 εκατοστά, από διάφορα ξύλα. Κάθε ζουρνάς αποτελείται από τρία μέρη: τον  κυρίως  ζουρνά, τον  κλέφτη, και το κανέλι με την τσαμπούνα. Ο σωλήνας του ζουρνά συνήθως ελαφρά κωνικός,κάποτε και κυλινδρικός καταλήγει σ’ένα χωνί, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτό. Στην επάνω μεριά του σωλήνα μπαίνει ο κλέφτης, που πρέπει να εφαρμόζει καλά για να μη χάνεται καθόλου αέρας στο φύσημα. Στον κλέφτη προσαρμόζουν το κανέλι με την τσαμπούνα. Εξάρτημα του ζουρνά είναι και η φούρλα, ένας δίσκος από κόκαλο, μέταλλο –συχνά ένα ασημένιο νόμισμα – ή και ξύλο. Τρυπημένη στο κέντρο, την περνούν απ’το γλωσσίδι και την αφήνουν «να καθίσει πάνω στον κλέφτη». Στο παίξιμο ο ζουρνατζής ακουμπάει τα χείλια του πάνω στη φούρλα κι αυτό βοηθάει να φυσάει ευκολότερα. Η φούρλα, αν και διαφέρει μορφολογικά, λειτουργεί όπως η φορβία του αρχαιοελληνικού αυλού. Ο ζουρνάς ή καραμούζα ή πίπιζα έχει 7τρύπες μπροστά, συνήθως στρογγυλές, και σε ίση απόσταση τη μία από την άλλη και 1τρύπα πίσω για τον αντίχειρα. (Η πίσω τρύπα ανοίγει συνήθως ανάμεσα στην πρώτη και δεύτερη τρύπα ή πάνω από την πρώτη.) Εκτός από τις 7+1 τρύπες για τα δάχτυλα, ο ζουρνάς έχει και άλλες ακόμα τρύπες στο κάτω μέρος του ηχείου του. Οι τρύπες αυτές δεν πατιόνται ποτέ αλλά μένουν πάνα ανοιχτές, επιδρούν στην τονικότητα του οργάνου και στην ποιότητα του ήχου του. Εάν τις κλείσουμε,χαμηλώνει η τονικότητα της κλίμακας που δίνει το όργανο και αλλοιώνεται η ακρίβεια των διαστημάτων της και το χρώμα του ήχου. Ο αριθμός τους,ανάλογα με την παράδοση της περιοχής αλλά και την ακουστική ευαισθησία και επιτηδειότητα εκείνου που φτιάχνει ή και παίζει το ζουρνά, ποικίλλει από 1 έως 10. Ο αριθμός των τρυπών που ανοίγουν στο κάτω μέρος του ζουρνά εν είναι ανάλογος με το μήκος του οργάνου. Η έκταση της διατονικής κλίμακας που δίνει ο ζουρνάς είναι μια οκτάβα και δύο φθόγγοι. Με δυνατότερο όμως φύσημα και κατάλληλο σφίξιμο των χειλιών, ο καλός ζουρνατζής δίνει πολύ περισσότερους φθόγγους. Τους φθόγγους όμως αυτούς δεν τους χρησιμοποιεί συχνά, γιατί απαιτούν από το ζουρνατζή ένα πολύ κουραστικό φύσημα. Το ύψος της τονικής εξαρτάται, όπως και στη φλογέρα, από το μήκος του ζουρνά, αλλά και από τις διαστάσεις του γλωσσιδιού. Χάρη στην κατάλληλη δαχτυλοθεσία και το κατάλληλο φύσημα, ο καλός ζουρνατζής εξουδετερώνει την ώρα του παιξίματος τις όποιες κατασκευαστικές ατέλειες του οργάνου και δίνει όταν μέσα του έχει την παράδοση της δημοτικής μελωδίας τα διαστήματα της φυσικής και όχι της συγκερασμένης κλίμακας. Με τον οξύ διαπεραστικό του ήχο ο ζουρνάς είναι όργανο για ανοιχτό χώρο. Στο παίξιμο του ζουρνά δεν έχουμε διακυμάνσεις δυναμικής. Στο μονοφωνικό αυτό όργανο ο ζουρνατζής ξομπλιάζει διαρκώς τη μελωδία με τρίλιες, αποτζατούρες και άλλα μουσικά στολίδια· με τονισμούς που πετυχαίνει με το κατάλληλο κάθε φορά φύσημα· με γκλισάντα, που κάνει όταν φουντώνει το κέφι, περνώντας γρήγορα ένα του δάχτυλο πάνω απ’όλες τις τρύπες του οργάνου. Ο ζουρνάς παίζεται πάντα μαζί με το νταούλι. Τα δύο αυτά όργανα αποτελούν το παραδοσιακό οργανικό συγκρότημα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Συνήθως παίζουν:ένας ζουρνάς και ένα νταούλι ή δύο ζουρνάδες και ένα νταούλι.