Σαντούρι

Σαντούρι

Η πλατιά διάδοση του σαντουριού στον ελλαδικό χώρο οφείλεται στους  Έλληνες της Μικράς Ασίας, μετά την Καταστροφή του’22. Οι καλοί σαντουριέρηδες  κατασκεύαζαν οι ίδιοι το όργανό τους. Χάρη στις τεχνικές κι εκφραστικές του δυνατότητες(όργανο μελωδικό και πολυφωνικό)αποτελεί μέρος της κομπανίας  στην στεριανή Ελλάδα ή της νησιώτικης ζυγιάς: βιολί - λαγούτο. Το σαντούρι, σε σχήμα ισόσκελου τραπεζίου, έχει μεταλλικές χορδές κατά μήκος των δύο παράλληλων πλευρών του (σε κάθε φθόγγο αντιστοιχούν τρεις έως πέντε χορδές κουρντισμένες ουνίσονο) και παίζεται με δύο λεπτά ραβδάκια, τις  μπαγκέτες, τυλιγμένα στις άκρες, σήμερα με μπαμπάκι, και άλλοτε με δέρμα. Φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη, από διάφορα ξύλα, καλά ξεραμένα. Για το καπάκι χρησιμοποιούν λευκή ξυλεία, χωρίς ρόζους και με πυκνά νερά. Πάνω σ’αυτό στερεώνουν τα κολονάκια ή γέφυρες, δηλαδή τους καβαλάρηδες, και ανοίγουν μια ή περισσότερες τρύπες για τη φωνή, συνήθως στρογγυλές. Για τα δύο πλαϊνά, τα  μπαλκόνια, χρησιμοποιούν σκληρά ξύλα. Στο δεξιό, τον ντάκο, βάζουν τα κλειδιά και στο αριστερό, το κούτσουρο, καρφώνουν μικρά καρφιά, χωρίς κεφαλή, που τα αφήνουν να εξέχουν λίγο πάνω στην επιφάνεια του κούτσουρου. Στα καρφιά αυτά στερεώνουν τις χορδές. Κλειδιά και μικρά καρφιά είναι λίγο πλάγια και όχι κάθετα προς το καπάκι, για ν’αντέχουν στο τέντωμα των χορδών. Οι χορδές, για να κρατιόνται σε μία σταθερή απόσταση από το καπάκι ακουμπούν, αριστερά και δεξιά, πάνω στα  μαξιλάρια. Η πλάκα ή πάτος  και τα άλλα πλαϊνά του οργάνου (μπροστά και πίσω) γίνονται από διάφορα ξύλα. Το σαντούρι παίζεται κρατημένο πάνω στα πόδια του σαντουριέρη ή ακουμπισμένο πάνω σ’ένα τραπέζι, ή ακόμα και κρεμασμένο απ’το λαιμό του εκτελεστή, όταν στο γάμο πηγαίνουν για να πάρουν τη νύφη, σε πατινάδες και τα λοιπά. Η συνηθισμένη μελωδική του έκταση είναι τρεις οκτάβες και λίγες ακόμη νότες. Συναντάμε όμως και μικρότερα σαντούρια με μικρότερη μελωδική έκταση. Οι μπαγκέτες,με το άκρο τους γυρισμένο λίγο προς τα επάνω, κρατιόνται, με τη βοήθεια του αντίχειρα, ανάμεσα στο δείκτη και το μεσαίο δάχτυλο. Στο παίξιμο ο εκτελεστής χρησιμοποιεί κυρίως τον καρπό και λιγότερο τα δάχτυλα.Αρχικά το σαντούρι ήταν ένα μελωδικό κυρίως όργανο.  Έπαιζε τη μελωδία μαζί με τα άλλα όργανα, βιολί, κλαρίνο και τα λοιπά, ενώ παράλληλα –και ανάλογα πάντα με το είδος της μελωδίας – άλλοτε κρατούσε ένα ίσο (τονική ή πέμπτη της κλίμακας) και άλλοτε συνόδευε τη μελωδία με απλές συνηχήσεις (διαστήματα οκτάβας,πέμπτης και τέταρτης). Με τον καιρό και με την επίδραση της δυτικής εναρμονισμένης μελωδίας, οι απλές αυτές συνηχήσεις μετατρέπονται σε κανονικές συγχορδίες, απλές ή με έβδομες, απομακρύνοντας έτσι το ελληνικό δημοτικό μέλος απ’το παραδοσιακό τροπικό ύφος του. Το σαντούρι είναι μια παραλλαγή του ψαλτηρίου, με σημαντικές ωστόσο διαφορές. Στο κανονάκι ο ήχος παράγεται με το τσίμπημα των χορδών και είναι σχετικά αδύνατος. Η επανάληψη ενός φθόγγου, όσο γρήγορη και αν είναι, δε δίνει την εντύπωση της συνέχειας του ήχου, που έχουμε όταν ακούμε ένα έγχορδο με τόξο ή ένα πνευστό. Στο σαντούρι ο ήχος παράγεται με το χτύπημα των χορδών και είναι σχετικά δυνατός. Η τεχνική αυτή του παιξίματος επιτρέπει μια μεγάλη ποικιλία σε ατάκες,αποχρώσεις ηχητικές, λεπτούς τονισμούς, μελωδικά στολίδια και ρυθμικά σχήματα. Επίσης,με τη δυνατότητα της γρήγορης επανάληψης ενός φθόγγου,ο καλός σαντουριέρης κατορθώνει να δίνει την εντύπωση της συνέχειας του ήχου.